Chèo có nhiều đặc điểm nổi bật như tính dân gian, linh hoạt, tương tác và sáng tạo. Cùng tìm hiểu về loại hình văn hóa nghệ thuật này trong bài viết sau!
Chèo là gì?
Chèo là một loại hình nghệ thuật sân khấu cổ truyền của Việt Nam, phát triển mạnh ở phía bắc, đặc biệt là đồng bằng sông Hồng và lan tỏa đến khu vực Bắc Trung Bộ và Trung Du Miền Núi Bắc Bộ. Chèo có nguồn gốc từ các trò nhại, ca kịch dân gian từ thế kỷ 10, sau đó được biến tấu và phong phú hóa qua các thời kỳ lịch sử. Chèo mang tính quần chúng và được coi là loại hình sân khấu của hội hè, với đặc điểm sử dụng ngôn ngữ đa thanh, đa nghĩa kết hợp với cách nói ví von giàu tính tự sự, trữ tình. Chèo phản ánh đầy đủ mọi góc độ của bản sắc dân tộc Việt Nam: lạc quan, nhân ái, yêu cuộc sống yên lành, bình dị, nhưng tràn đầy tự hào dân tộc, kiên cường đuổi giặc ngoại xâm, bảo vệ tổ quốc.
Cũng chính vì nội dung tư tưởng lành mạnh đó mà trong chèo có đầy đủ các thể loại văn học: trữ tình, lãng mạn, anh hùng ca, sử thi, thơ ca giáo huấn… hơn hẳn các loại hình nghệ thuật khác như tuồng, cải lương, ca kịch… Từ năm 2021, Nghệ thuật chèo đồng bằng sông Hồng được lập hồ sơ đề nghị UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Lịch sử hình thành và phát triển của chèo
Theo các tài liệu lịch sử và dân gian, chèo được hình thành từ thời nhà Đinh (thế kỷ 10), khi vua Đinh Tiên Hoàng trị vì. Kinh đô Hoa Lư (Ninh Bình) là đất tổ của sân khấu chèo, người sáng lập là bà Phạm Thị Trân, một vũ ca tài ba trong hoàng cung đã được nhà vua phong chức quan Ưu Bà chuyên truyền dạy nghề múa hát. Sau đó chèo phát triển rộng ra toàn lãnh thổ Đại Cồ Việt gồm khu vực châu thổ Bắc Bộ và các tỉnh Thanh - Nghệ - Tĩnh ngày nay. Chèo bắt nguồn từ âm nhạc và múa dân gian, nhất là trò nhại từ thế kỷ 10. Qua thời gian, người Việt đã phát triển các tích truyện ngắn của chèo dựa trên các trò nhại này thành các vở diễn trọn vẹn dài hơn. Đến thế kỷ 14, sự phát triển của sân khấu Việt Nam có một mốc quan trọng là thời điểm một con hát quân đội Nguyên Mông đã bị bắt ở Việt Nam tên gọi Lý Nguyên Cát. Binh sĩ này vốn là một diễn viên nên đã được tha tội chết và sai dạy lối hát đó cho binh sĩ. Cát cho diễn vở Vương mẫu hiến đào để vua ngự lãm cùng các triều thần xem, Ai cũng cho là hay. Qua đó lan tỏa nghệ thuật Kinh kịch của Trung Quốc vào Việt Nam, tác động trực tiếp đến các loại hình sân khấu tuồng, chèo. Các loại vai diễn cũng ảnh hưởng theo sự kiện này như đán nương (đào), quan nhân (kép), châu tử (tướng), sửu nô (hề)… Vào thế kỷ 15, vua Lê Thánh Tông đã không cho phép biểu diễn chèo trong cung đình, do chịu ảnh hưởng của đạo Khổng. Chèo trở về với nông thôn, kịch bản lấy từ truyện viết bằng chữ Nôm.
Qua các thời kỳ lịch sử, chèo đã có những biến đổi và phát triển theo xu hướng thời đại. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ, chèo đã trở thành công cụ tuyên truyền và giải trí cho nhân dân và chiến sĩ. Nhiều vở chèo mới ra đời, mang tính anh hùng ca, ca ngợi tinh thần yêu nước và hy sinh vì tổ quốc. Trong thời kỳ đổi mới, chèo cũng không ngừng sáng tạo và đổi mới, khai thác các đề tài hiện đại, phản ánh cuộc sống xã hội và những vấn đề nhức nhối của thời cuộc. Chèo cũng kết hợp với các loại hình nghệ thuật khác như ca múa nhạc, xiếc, kịch nói… để tạo ra những sản phẩm mới lạ và hấp dẫn.
Đặc điểm nổi bật của chèo
Chèo có nhiều đặc điểm nổi bật so với các loại hình nghệ thuật sân khấu khác, trong đó có thể kể đến:
- Chèo là loại hình sân khấu có tính dân gian cao, gần gũi với cuộc sống và tâm lý của nhân dân. Chèo không chỉ biểu diễn trên sân khấu mà còn biểu diễn ở các làng quê, các lễ hội, các buổi tiệc cưới hay tang lễ… Chèo không chỉ mang lại niềm vui cho người xem mà còn mang lại giá trị giáo dục và giải trí cho người chơi.
- Chèo là loại hình sân khấu có tính linh hoạt cao, không bị ràng buộc bởi kịch bản hay quy tắc cố định. Chèo có thể biến tấu theo hoàn cảnh và ý muốn của người diễn. Chèo có thểTiếp tục bài viết, chúng ta sẽ nói về các đặc điểm nổi bật của chèo:
- Chèo có thể kết hợp với các yếu tố âm nhạc, múa, hát, nhạc cụ, trang phục, đạo cụ… để tạo ra một sân khấu sinh động và đa dạng. Chèo có nhiều thể loại như chèo cổ, chèo mới, chèo hiện đại, chèo hài… mỗi thể loại có những đặc trưng riêng biệt và phù hợp với từng đối tượng khán giả. Chèo cũng có thể sử dụng các ngôn ngữ địa phương hoặc tiếng nước ngoài để giao tiếp với người xem.
- Chèo là loại hình sân khấu có tính tương tác cao, không chỉ giữa các diễn viên mà còn giữa diễn viên và khán giả. Chèo có thể thay đổi nội dung, cách diễn hay thời lượng theo phản ứng của người xem. Chèo cũng có thể mời người xem lên sân khấu để tham gia vào các trò chơi hay các vai diễn nhỏ. Chèo tạo ra một không gian gần gũi và thân thiện giữa nghệ sĩ và công chúng.
- Chèo là loại hình sân khấu có tính sáng tạo cao, không ngừng đổi mới và phát triển theo thời đại. Chèo không chỉ lấy cảm hứng từ các câu chuyện cổ tích, lịch sử hay dân gian mà còn khai thác các đề tài hiện đại, mang tính xã hội và nhân văn. Chèo cũng không chỉ biểu diễn trên các sân khấu truyền thống mà còn xuất hiện trên các phương tiện truyền thông như truyền hình, internet, điện thoại… Chèo cũng không chỉ dành cho người Việt mà còn được giới thiệu và trình diễn cho người nước ngoài.
Lợi ích của việc chèo
Chèo không chỉ là một loại hình nghệ thuật sân khấu mà còn là một phần của văn hóa và di sản của dân tộc Việt Nam. Việc chèo mang lại nhiều lợi ích cho con người, trong đó có thể kể đến:
- Việc chèo giúp cho con người có được niềm vui, sự thoải mái và giải tỏa căng thẳng trong cuộc sống. Chèo là một loại hình giải trí bổ ích và lành mạnh, không gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe hay tinh thần của người xem. Chèo cũng giúp cho con người có được những kiến thức mới, những bài học nhân văn và những ý nghĩa sống sâu sắc.
- Việc chèo giúp cho con người gìn giữ và phát huy bản sắc dân tộc Việt Nam. Chèo là một trong những loại hình nghệ thuật cổ truyền của Việt Nam, mang đậm dấu ấn lịch sử và văn hóa của dân tộc. Chèo là một phương tiện để truyền bá và bảo tồn các giá trị văn hóa, đạo đức và tinh thần của người Việt. Chèo cũng là một cầu nối để giao lưu và học hỏi với các nền văn hóa khác trên thế giới.
- Việc chèo giúp cho con người phát triển và nâng cao các kỹ năng sống. Chèo là một loại hình nghệ thuật sân khấu đòi hỏi sự linh hoạt, sáng tạo, tương tác và hợp tác của các diễn viên. Chèo cũng là một loại hình nghệ thuật có tính giáo dục cao, giúp cho con người rèn luyện các kỹ năng như nghe, nói, đọc, viết, suy nghĩ, phản biện, giải quyết vấn đề… Chèo cũng giúp cho con người có được sự tự tin, tự trọng và tự tôn trong cuộc sống.
Chèo mang lại nhiều lợi ích cho con người như giải trí, bảo tồn văn hóa và phát triển kỹ năng sống. Chèo là một phần không thể thiếu của di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về chèo.
